قیمت‌گذاری خدمات در حسابرسی می‌تواند شما را ثروتمند کند. اگر با نحوه نرخ‌گذاری و در نتیجه قیمت‌گذاری خدمات آشنا باشید می‌توانید کنترل بیشتری بر پروژه حسابرسی داشته باشید و در نتیجه کسب منافع از بازار حسابرسی را افزایش دهید. در این مقاله، مرادعلی حمزه‌لی حسابدار رسمی و دانشجوی دکترای حسابداری به شما کمک می‌کند دیدگاه درستی نسبت به قیمت‌گذاری خدمات حسابرسی پیدا کنید. در این قسمت به 8 سوال کلیدی درباره قیمت‌گذاری خدمات حسابرسی و پاسخ‌های آنها می‌پردازیم.
- منظور از قیمت‌گذاری خدمات در حسابرسی چیست؟
موسسات حسابرسی در ایران خدمات متنوعی را به متقاضیان ارائه می‌دهند که می‌تواند شامل خدمات اطمینان‌بخشی و خدمات غیراطمینانبخشی باشد. هرکدام از این دو دسته نیز شامل زیرمجموعه خدماتی می‌باشند. منظور از تعیین قیمت خدمات در حسابرسی، تعیین قیمت خدمات ذکرشده در بالا برای متقاضیان آنها از سوی موسسات حسابرسی می‌باشد.
- آیا در ایران قیمت‌گذاری خدمات حسابرسی وجود دارد؟
قیمت‌گذاری خدمات حسابرسی در ایران وجود دارد و عمدتا بر اساس نرخ هر ساعت خدمات قابل‌ارائه توسط هر رده حرفه‌ای حسابرسی اعلام‌شده از سوی نهادهای ناظر بر بازار حسابرسی تعیین می‌شود. قیمت خدمات حسابرسی در قراردادهای حسابرسی با صاحب‌کاران حسابرسی متجلی می‌شود.
- نرخ خدمات حسابرسی در ایران چگونه محاسبه می‌شود؟
نرخ خدمات حسابرسی در ایران توسط نهاد ناظر بر خدمات متناسب با نرخ خدمات حرفه‌ای قابل‌ارائه توسط هر یک از رده‌های حرفه‌ای حسابرسی تعیین می‌شود. نحوه محاسبه این نرخ‌ها توسط نهادهای ناظر بر بازار حسابرسی ایران اعلام نمی‌شود.
- چه اشکالی بر این نحوه قیمت‌گذاری وارد است؟
در این روش نرخ‌گذاری، به نوع خدمات حسابرسی و توانمندی هر یک از کارکنان حسابرسی پرداخته نمی شود. مطمئنا ریسکی که حسابرس در رابطه با هر یک از انواع خدمات حسابرسی با آن روبروست باهم متفاوت است و میزان مهارت و دانش لازم برای ارائه هر یک از خدمات حسابرسی نیز متفاوت است. در نرخ‌های اعلامی به این مسائل توجه لازم نشده و نرخ ثابتی برای هر رده حرفه‌ای از سوی نهاد ناظر تعیین گردیده است.
توانمندی کارکنانی که در رده حرفه‌ای یکسانی قرار گرفته‌اند نیز در این نرخ‌گذاری مورد توجه قرار نگرفته است. این توانمندی‌ها در خدمات غیراطمینانبخشی بیشتر خود را نشان می‌دهد که می‌بایستی در نرخ‌گذاری‌ها مورد توجه قرار بگیرد.
ساعات کار قابل انجام برای حسابرسی هر حساب برای هر رده کاملا قضاوتی است و هیچ مبنای علمی برای آن تعیین نگردیده است.
تجربه کاری هر یک ازکارکنان، در حسابرسی یک حساب خاص نیز مورد توجه قرار نگرفته درحالی‌که سابقه بیشتر، زمان حسابرسی را کاهش می دهد.
- آیا موسسات حسابرسی می‌توانند به طورمستقل اقدام به قیمت‌گذاری خدمات خود کنند؟ این قیمت‌گذاری چه فایده ای برای موسسات حسابرسی دربر دارد؟
هر موسسه حسابرسی می‌تواند خود مستقلا اقدام به قیمت‌گذاری خدمات نماید لیکن نهادهای ناظر جهت کنترل بر بازار خدمات حسابرسی، اقدام به نرخ‌گذاری نموده و موسسات حسابرسی نیز عموما از این نرخ‌ها استفاده می‌کنند. نکته لازم در این قیمت‌گذاری‌ها این است که در صورت نرخ‌گذاری این خدمات توسط خود موسسه، کنترل بیشتری بر پروژه حسابرسی انجام‌شده و منافع بیشتری در بازار حسابرسی توسط حسابرس کسب می‌گردد.
در‌صورتی‌که هر یک از موسسات متناسب با توانمندی‌های کارکنان خود و نوع خدمات، نرخ هر خدمت قابل‌ارائه از سوی هر یک از کارکنان را مورد توجه قرار دهد می‌تواند ضمن بالا بردن کارایی و اثربخشی حسابرسی، سود بیشتری از خدمات خود کسب نماید.
6. نرخ خدمات حسابرسی در بازارهای بین‌المللی چگونه محاسبه می‌شود؟
حق‌الزحمه حرفه‌ای یا همان نرخ خدمات حسابرسی معمولا بر اساس هر ساعت برای هریك از كاركنان مسئول ارائه خدمات حرفه‌ای (کمک‌حسابرس، حسابرس، حسابرس‌ارشد، سرپرست حسابرسی، سرپرست‌ارشد حسابرسی، مدیر‌فنی حسابرسی)محاسبه می‌شود. این حق‌الزحمه با این فرض تعیین می‌شود كه سازماندهی و هدایت ارائه خدمات به صاحبكاران توسط حسابدار حرفه‌ای مستقل، به خوبی برنامه‌ریزی، كنترل و اداره می‌گردد. حق‌الزحمه‌های حرفه‌ای باید با در نظر گرفتن موارد زیر متناسب باارزش خدمات حرفه‌ای انجام‌شده برای صاحب‌كار باشد:
الف . مهارت و دانش لازم برای آن خدمات
متناسب با صنعت مورد فعالیت صاحبکار حسابرسی ، تیم حسابرسی باید دانش و مهارت لازم برای حسابرسی صنعت مزبور را داشته باشد. برای مثال ممکن است صاحبکار حسابرسی در صنعت بانکی یا در صنعت نفت و گاز و پتروشیمی فعال باشد که از پیچیدگی‌های خاصی برخوردارند. نداشتن دانش و مهارت لازم برای این صنایع می‌تواند کیفیت خدمات حسابرسی را کاهش دهد و با افزایش زمان حسابرسی، کارایی حسابرسی را کاهش داده و سود یا زیان پروژه حسابرسی را تحت تاثیر قرار دهد.
ب . سطح آموزش و تجربه افراد مورد نیاز برای انجام آن خدمات
موسسات حسابرسی طبق استانداردهای حرفه‌ای ملزم هستند دوره‌های آموزش مستمر برای کارکنان حسابرسی برقرار نمایند. معمولا در موسسات حسابرسی این آموزش‌ها از طریق کارکنان باتجربه حسابرسی به سایر کارکنان حسابرسی انجام می‌شود یا از طریق انعقاد توافقنامه با جامعه حرفه‌ای، در دوره‌های آموزشی نهاد مزبور شرکت می‌کنند. عموما موسسات بزرگ، از افراد باتجربه و با تحصیلات بالاتری برخوردار بوده و مستقیما این آموزش‌ها را برقرار می‌نمایند.
کارکنان حسابرسی متناسب با تجربه‌ای که کسب می‌نمایند در آزمون‌های ارتقای حرفه‌ای شرکت نموده و رده‌های بالاتری را کسب می‌نمایند.
کارکنان تیم حسابرسی که در رده‌های بالا قرارگرفته‌اند هم آموزش‌های بیشتری را در دوران کاری خود دریافت کرده‌اند و هم از تجربه بیشتری نیز برخوردار هستند. بدیهی است که نرخ خدماتی که هر یک از این کارکنان ارائه می‌نمایند متناسب با رده حرفه‌ای افزایش می‌یابد. هر چه نفرات با تجربه و رده حرفه‌ای بالاتر بیشتری در تیم حسابرسی نقش داشته باشند نرخ کلی خدمات حسابرسی ارائه‌شده افزایش می‌یابد.
پ . زمان مورد نیاز برای انجام آن خدمات
زمانی که برای انجام خدمات موردنیاز است متناسب با رده حرفه‌ای کارکنان تیم حسابرسی تغییر می‌کند. هر چه نفرات با رده بالاتر بیشتر است زمان حسابرسی کاهش می‌یابد. از طرف دیگر زمان حسابرسی متناسب با پیچیدگی عملیات شرکت صاحبکار حسابرسی، افزایش خواهد یافت. برای مثال قیمت خدمات حسابرسی ارائه‌شده به شرکت‌های فعال در صنعت بانکداری و صنعت نفت و گاز و پتروشیمی به دلیل پیچیدگی عملیات این صنایع، زمان حسابرسی افزایش خواهد یافت. زمان حسابرسی متناسب با بزرگی اندازه شرکت یا حجم عملیات شرکت صاحبکار افزایش خواهد یافت.
در صورت ثابت بودن رده حرفه‌ای تیم حسابرسی، هر چه زمان حسابرسی افزایش یابد نرخ کلی خدمات حسابرسی افزایش می‌یابد.
ت . میزان مسئولیت انجام خدمات موردنظر
متناسب با پیچیدگی عملیات شرکت و بزرگی اندازه شرکت، انتظار از حسابرس برای حسابرسی باکیفیت، افزایش می‌یابد. لذا موسسات حسابرسی متناسب با افزایش انتظارات، نرخ خدمات خود را افزایش می‌دهند.
فرانسیس محقق آمریکایی معتقد است موسسات حسابرسی بزرگ و معتبر از صاحبكاران خود حق‌الزحمه بالاتری را طلب می‌كنند زیرا چنین موسساتی از كیفیت و اعتبار بالایی نزد سرمایه‌گذاران و جامعه برخوردارند و در نتیجه شفافیت و عملكرد مناسب‌تری را برای شركت به ارمغان می‌آورند.
- آیا نرخ خدمات حسابرسی بر کیفیت خدمات حسابرسی می‌تواند تاثیر بگذارد؟
شاید در بازارهای عادی انتظار این باشد که هر چه قیمت خدمات بالاتر باشد کیفیت خدمات بالاتر می‌رود. اما در خدمات حسابرسی ، استانداردهای حسابرسی حداقل کیفیت خدمات را تعیین نموده‌اند و ارائه خدمات پایین‌تر از حدود تعیین‌شده توسط استانداردگذار، منجر به جریمه شدن موسسات حسابرسی توسط نهادهای ناظر بر کیفیت خدمات حسابرسی می‌شود.
با توجه به این‌که تعداد موسسات حسابرسی موجود در بازار خدمات حسابرسی در ایران، روز‌به‌روز در حال زیادشدن است و تعداد کارهای حسابرسی هم با شیب کمتری در حال زیادشدن است. رقابت برای جذب کارهای حسابرسی توسط موسسات حسابرسی، شدید شده است. این رقابت برای جذب منجر به کاهش قیمت خدمات حسابرسی می‌شود. از آنجا که قیمت‌های حسابرسی که بدون حساب‌و‌کتاب کاهش پیداکرده، منجر به کاهش کیفیت خدمات و در نتیجه منجر به جریمه‌شدن و تنبیهات تعیین‌شده از سوی نهادهای ناظر می‌شود. نگاهی به گزارش جامعه حسابداران رسمی در مورد جرایم و تنبیهات موسسات حسابرسی موید این امر می‌باشد.
خانم دی‌آنجلو یکی از صاحب‌نظران حسابرسی در آمریکا بیان می‌دارد که کیفیت خدمات حسابرسی متناسب با ضعف‌ها و عدم مطابقت‌های گزارش‌شده است و این کیفیت متناسب با استقلال حسابرس تغییر می‌کند. یکی از مواردی که نشان می‌دهد که موسسه حسابرسی نسبت به صاحبکار حسابرسی، مستقل است سهم درآمد حسابرسی کسب‌شده از یک صاحبکار حسابرسی از کل درآمد موسسه حسابرسی است و در صورت بالا بودن این سهم (بیش از 90 درصد)، استقلال حسابرس مورد اشکال قرار می‌گیرد.
- چرا باید قیمت‌گذاری خدمات در حسابرسی انجام گیرد؟ بدون قیمت‌گذاری چه اتفاقی می‌افتد؟
قیمت‌گذاری خدمات در حسابرسی در حقیقت نشان‌دهنده کنترل و برنامه‌ریزی حسابرس مستقل بر خدمات ارائه‌شده است. در صورتی که قیمت‌گذاری انجام نگیرد کنترل حسابرس مستقل بر پروژه حسابرسی کاهش یافته و امکان کاهش کیفیت ارائه خدمات نیز وجود خواهد داشت. کاهش کنترل حسابرس مستقل منجر به افزایش زمان حسابرسی و در نتیجه متاثرشدن سود پروژه حسابرسی خواهد شد.
در بازار امروز حسابرسی در کشور که موسسات حسابرسی ملزم به شرکت در مناقصه می‌شوند مجبورند جهت برنده شدن در مناقصه اقدام به قیمت‌گذاری‌های غیرکارشناسی شده و در انجام کار حسابرسی، از کیفیت خدمات نیز بکاهند.
در بازارهای بین‌المللی خدمات حسابرسی، متناسب با کیفیت خدمات ارائه‌شده از سوی موسسات حسابرسی، متقاضیان خدمات حسابرسی مستقیما به موسسات حسابرسی مراجعه و اقدام به انعقاد قرارداد حسابرسی می‌نمایند. نهادهای ناظر بر کیفیت خدمات نیز، کار نظارت بر کنترل کیفیت خدمات حسابرسی را انجام می‌دهند. در این بازارها در صورت قصور حسابرس در ارائه خدمات، موسسات حسابرسی به دادگاه‌ها کشیده می‌شود و در صورت اثبات قصور، جرایم سنگینی را متحمل می‌شوند که غالبا منجر به کاهش اعتبار موسسه و در مواردی منجر به انحلال موسسه حسابرسی می‌گردد. قصور موسسه حسابرسی آرتور اندرسون بزرگ‌ترین موسسه بین‌المللی حسابرسی در سال‌های اخیر و اثبات آن نمونه واقعی از انحلال بزرگ‌ترین موسسه حسابرسی دنیا می‌باشد.
