اگر بخواهیم در رابطه با وضعیت و عملکرد مالی شرکت یا یک بنگاه اقتصادی صحبت کنیم نیاز داریم از یک زبانی استفاده کنیم که اصطلاحات آن براحتی قابل فهم برای عموم بوده و با داشتن یک مقدار کمی دانش مالی تمامی مطالب آن را فهمید. این زبان در فعالیت‌های کسب و کار، حسابداری خوانده می‌شود که به آن زبان کسب و کار یا زبان تجارت نیز گفته می‌شود.
همانطور که برای هر زبان اصول و قواعدی تعیین شده، برای حسابداری (زبان تجارت) نیز اصولی تعیین شده و مورد پذیرش همگانی قرار گرفته است. برای این که این اصول از پشتیبانی قویتری برخوردار شوند، نهادهای حرفه‌ای تشکیل و اقدام به تدوین و تصویب این اصول می‌کنند که به استانداردهای حسابداری معروف می‌گردد. تمامی حسابداران ملزم هستند برای این که گزارش‌های انان توسط سایرین قابل فهم و قابل مقایسه گردد، در تهیه گزارش‌های مالی خود این استانداردها را رعایت کنند.
هر بنگاه اقتصادی برای فعالیت خود از منابع اقتصادی استفاده می‌کند. این منابع که باید قابل اندازه گیری بوده و برای بنگاه اقتصادی ارزش اقتصادی آتی داشته و در کنترل بنگاه اقتصادی باشد تحت عنوان «دارایی» در گزارش‌های حسابداری شناسایی می‌گردد. به زبان ساده دارایی، همه آن چیزی است که بنگاه اقتصادی آن را در اختیار دارد و می‌تواند توسط صاحبان بنگاه اقتصادی در قالب سرمایه، تامین شده یا از اعتباردهندگان یا افراد دیگری به صورت، قرض یا نسیه گرفته شده است.
گزارش‌های حسابداری می‌تواند برای استفاده‌کنندگان داخل بنگاه اقتصادی یا خارج بنگاه اقتصادی تهیه شود. عموما استانداردهای حسابداری در گزارش‌هایی که برای استفاده‌کنندگان خارج بنگاه اقتصادی تهیه می‌شود بکار گرفته می‌شود.
اطلاعات مربوط به رویدادهای مالی که یک طرف آن بنگاه اقتصادی است در دفاتر حسابداری ثبت می‌گردد تا در تهیه گزارش‌های حسابداری مورد استفاده قرار گیرد. رویدادی که اثر مالی نداشته باشد یا رویدادی که بنگاه اقتصادی یک طرف آن نباشد در دفاتر حسابداری بنگاه اقتصادی ثبت نمی‌گردد.
بنگاه اقتصادی برای کسب درآمد و ادامه حیات اقتصادی خود باید هزینه‌هایی را متحمل شود. در پایان هر دوره مالی که می‌تواند شش ماهه یا سالانه باشد کل درآمدهای کسب شده در دوره با هزینه‌های تحمل شده در آن دوره با هم مقایسه می‌گردد تا عملکرد بنگاه اقتصادی تعیین گردد. در صورت فزونی درآمدها به هزینه‌ها ، عملکرد بنگاه منجر به سود شده و در صورت فزونی هزینه‌ها به درآمدها، عملکرد بنگاه منجر به زیان گردیده است.
بخشی از سود بنگاه می‌بایستی بابت تامین امنیت و سایر امکاناتی که دولت در اختیار بنگاه اقتصادی قرار داده تحت عنوان مالیات به دولت پرداخت گردد. باقیمانده سود شرکت معمولا بین مالکان بنگاه اقتصادی تقسیم می‌گردد.
انواع حسابداری
کلا دو نوع حسابداری وجود دارد و این تقسیم‌بندی هم دقیقا بر مبنای تقسیم‌بندی استفاده‌کنندگان گزارش‌ها می‌باشد. پس بر این مبنا انواع حسابداری به شرح زیر است:
- حسابداری مدیریت: که در این حسابداری، گزارش‌های مربوط به استفاده‌کنندگان داخل بنگاه اقتصادی تهیه می‌شود و از تکنیک‌های خاص و فنی در تهیه این گزارش‌ها استفاده می‌شود. این گونه گزارش‌ها، شکل و فرمت ثابتی نداشته و متناسب با نیاز استفاده‌کنندگان داخل بنگاه اقتصادی تهیه می‌گردد. اگر بنگاه اقتصادی یک بنگاه تولیدی هم باشد حسابداری بهای تمام شده محصولات تولید نیز توسط این دسته انجام می‌گیرد.
- حسابداری مالی: این نوع حسابداری گزارش‌های مربوط به استفاده‌کنندگان خارج سازمانی را تهیه می‌کند و باید در تهیه این گزارش‌ها و عملیات خود استانداردهای حسابداری را رعایت نکند. معمولا برای اطمینان از رعایت استانداردها در تهیه گزارش‌ها و عملیات توسط این حسابداران، گزارش‌های تهیه شده توسط افرادی که مسلط به استانداردهای حسابداری هستند و نباید تحت استخدام بنگاه باشند و به آنها حسابرس گفته می‌شود مورد کنترل قرار می‌گیرد. گزارش‌های حسابرسان به استفاده‌کنندگان خارج سازمان اطمینان می‌دهد و استفاده‌کنندگان خارج سازمان می‌توانند در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی خود به این گزارش‌ها اتکا کنند.
استانداردهای حسابداری
همانطور که در مطالب قبلی بیان شد، برای این که گزارش‌های حسابداری برای عموم مردم قابل فهم و قابل مقایسه گردد، اصول و قواعد حسابداری در قالب استانداردهای حسابداری به تصویب مراجع ذی‌صلاح می‌رسد و این استانداردها لازم‌الاجرا برای تمامی حسابداران مالی هستند. یکی از مهمترین مراجع ذی‌صلاح برای تصویب استانداردهای حسابداری، بنیاد IFRS می‌باشد که در سطح بین‌المللی ، استانداردهای حسابداری را تدوین و تصویب می‌کند. این استانداردها ممکن است بدون هیچ‌گونه تغییری در کشورهای جهان مورد استفاده قرار گیرد یا با برخی تغییرات مختصر (مشابه کشور ما) به اجرا درآید. در کشور ما وظیفه تدوین استانداردهای حسابداری به سازمان حسابرسی واگذار شده است. این سازمان تا سال ۱۳۹۵ استانداردهای بین‌المللی را با برخی تغییرات به تصویب رسانده بود. از سال ۱۳۹۵ مجمع عمومی سازمان حسابرسی برای برخی بنگاه‌ها، تهیه گزارش‌های حسابداری را مطابق با استانداردهای گزارشگری مالی بین‌المللی (IFRS)، ملزم ساخته است.
موارد کاربرد گزارش‌های حسابداری
گزارش‌های حسابداری در موارد زیادی کاربرد دارند ولی در موارد زیر بیشترین استفاده را دارند:
۱. تصمیمات سرمایه‌گذاری– ممکن است بخواهیم پول یا وجه نقدی را که داریم جایی سرمایه‌گذاری کنیم. برای این کار لازم داریم بدانیم که کجا سرمایه‌گذاری کنیم که بیشترین بازده (سود) را داشته باشد. وقتی نیاز به دانستن سود یک بنگاه اقتصادی داریم پس لازم است که به گزارش‌های حسابداری آن بنگاه مراجعه کنیم تا از میزان سوددهی آن بنگاه اقتصادی مطلع شویم. بازار بورس جایی است که اطلاعات و گزارش‌های حسابداری بنگاه های اقتصادی در آنجا جمع آوری و در اختیار سرمایه‌گذاران گذاشته می‌شود و سرمایه‌گذاران با مقایسه میزان سوددهی بنگاه‌ها تصمیم می‌گیرند که در کجا باید سرمایه‌گذاری کنند.
۲. تصمیمات اعتباری- زمانی که بنگاه‌های اقتصادی برای انجام پروژه یا فعالیت اقتصادی خود نیاز به تسهیلات بانکی داشته باشند ، بانک‌ها و نهادهای مالی حتما از بنگاه مربوطه گزارش‌های حسابداری چند ساله شرکت را همراه با گزارش حسابرس مستقل آن درخواست خواهد کرد. بانک‌ها و نهادهای مالی هم برای دادن تسهیلات و اعتبار به بنگاه‌های اقتصادی نیاز به اطلاعاتی از بنگاه دارند که احتمال بازگشت تسهیلات را نشان دهد. بانک‌ها لازم دارند بدانند که آیا بنگاه‌های اقتصادی به حد کافی سود دهی دارند که بتوانند از عهده بازپرداخت تسهیلات بانکی برآیند یا نه؟ لذا لازم دارند که گزارش‌های حسابداری چند ساله بنگاه را دریافت و مورد مطالعه قرار دهند.
۳. محاسبات مالیاتی- دولت برای این که مطمئن شود بنگاه‌های اقتصادی مالیات سود خود را به درستی محاسبه و ترتیب پرداخت آن را داده‌اند نیاز دارد که گزارش‌های حسابداری بنگاه را مورد بررسی قرار دهد و موارد که به عمد از سوی بنگاه‌ها سود بنگاه کمتر اعلام شده شناسایی و مالیات آن از بنگاه مطالبه شود.
